Brahmi Publication

Top Menu

  • उद्देश्य
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • ई-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • लोक-वेद
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • Contact

Main Menu

  • उद्देश्य
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • ई-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • लोक-वेद
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • Contact
  • उद्देश्य
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • ई-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • लोक-वेद
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • Contact

Brahmi Publication

Brahmi Publication

  • उद्देश्य
    • Cancer Ka Gyan cover

      कैंसर का ज्ञान- डा. धीरेन्द्र नारायण सिन्हा

      November 29, 2020
      0
    • Dr. S.N.P. Sinha

      Dr. S.N.P. Sinha

      September 9, 2019
      1
    • Asato ma sadgamaya

      September 9, 2019
      0
    • Cancer Ka Gyan cover

      कैंसर का ज्ञान

      September 9, 2019
      0
    • उद्देश्य

      September 8, 2019
      0
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • ई-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • लोक-वेद
    • मिथिलाक प्राचीन सदाचार 01

      March 17, 2021
      0
    • Responsibilities of a Brahmana

      छठ का अर्घ्य- पण्डितजी की जरूरत क्यों नहीं?

      November 18, 2020
      1
    • Haritalika puja

      मैथिली लोकगीतों में नारी

      August 15, 2020
      0
    • सोतिक विवाहमे साँकरक डाला

      A practical guide to marriage procedure in Shrotriyas of Mithila 01

      May 8, 2020
      0
    • तिलक आ फलदान

      Ideal System of marriage in Mithila, Part 2

      April 17, 2020
      0
    • कन्यादान

      Ideal System of Marriage in Mithila, Part 1

      April 16, 2020
      0
    • the festival of colors

      Holi the ancient festival of India

      March 22, 2020
      0
    • दशमहाविद्या

      मिथिलामे प्रचलित पाबनि-तिहारक सूची

      December 6, 2019
      0
    • तन्त्र की कूटभाषा- भ्रम एवं आवश्यकता

      December 6, 2019
      0
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • अयोध्या में जन्मभूमि मन्दिर में मूर्ति कैसी थी?

      August 15, 2020
      0
    • शेखपुरा से प्राप्त तारा की मूर्ति

      An inscribed Tara idol from Sheikhpura

      May 25, 2020
      0
    • Dr. Amoda Jha

      May 15, 2020
      1
    • Dr. Shashinath Jha

      May 14, 2020
      1
    • JIvan Ek Prayogashala

      अशोक पेपर मिलक अन्तिम साँस

      May 13, 2020
      0
    • Dr. Jitendra Kumar Singh 'Sanjay'

      Dr. Jitendra Kumar Singh Sanjay

      April 26, 2020
      0
    • Ram Bharos Kapari Bhramar

      April 16, 2020
      0
    • डा. सुशान्त कुमार

      Dr. Sushant Kumar

      April 10, 2020
      0
    • Astrology in Valmiki-Ramayana

      March 31, 2020
      0
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • Contact
  • मिथिलाक्षर पढ़बाक अभ्यास-माला 1

राष्ट्रवादी लेखक
Home›इतिहास›राष्ट्रवादी लेखक›Dr. Jitendra Kumar Singh Sanjay

Dr. Jitendra Kumar Singh Sanjay

By Bhavanath Jha
April 26, 2020
95
0
Share:
Dr. Jitendra Kumar Singh 'Sanjay'

डॉ. जितेन्द्र कुमार सिंह ‘संजय’

डा. जितेन्द्र कुमार सिंह संजय

सोनभद्र (उ. प्र.) की युवा पीढ़ी के सक्रिय और समर्थ साहित्यकार डॉ. जितेन्द्रकुमार सिंह ‘संजय’ का जन्म गुरुवार वसन्त पंचमी, 1 फ़रवरी, 1979 ई. को मातामह बाबू मृत्युञ्जयप्रताप सिंह के गृह-मन्दिर में हुआ। माता महीयसी प्रभा सिंह के वात्सल्यांचल में पले-बढ़े डॉ. जितेन्द्र को अनुशासन की शिक्षा पिता बाबू महेन्द्रबहादुर सिंह से प्राप्त हुई। पितामह राजर्षि बाबू रामप्रसाद सिंह आचार्य विनोबा भावे के भूदान आन्दोलन में सक्रिय रहे हैं। आचार्य विनोबा भावे की अनुशंसा पर उत्तर प्रदेश के तत्कालीन मुख्यमन्त्री बाबू सम्पूर्णानन्द जी ने राजर्षि बाबू रामप्रसाद सिंह को भूमि प्रबन्धन समिति का चेयरमैन बनाया था।

वस्तुतः गाँधीवादी एवं सर्वोदयी विचारधारा की पृष्ठभूमि डॉ. जितेन्द्रकुमार सिंह ‘संजय’ को विरासत में प्राप्त हुई। अगोरी-बड़हर राज्य से निर्गत ताल्लुक़ा देवगढ़ के चन्देल राजपरिवार में जन्मे डॉ. जितेन्द्र की प्रारम्भिक शिक्षा देवगढ़ की प्राथमिक पाठशाला से सम्पन्न हुई। गाँव के परिवेश से बाहर निकलकर घोरावल के राजकीय इण्टर कॉलेज से हाईस्कूल एवं शाहगंज के जंगबहादुर सिंह इण्टरमीडिएट कॉलेज से इण्टर की पढ़ाई पूरी करने के पश्चात् जितेन्द्रकुमार सिंह ‘संजय’ ने इलाहाबाद विश्वविद्यालय में प्रवेश लिया। इलाहाबाद विश्वविद्यालय में अध्ययन से डॉ. जितेन्द्र को नवोन्मेषिनी दृष्टि प्राप्त हुई। डॉ. राममनोहर लोहिया अवध विश्वविद्यालय से एम.ए. (हिन्दी), इन्दिरा गाँधी राष्ट्रीय मुक्त विश्वविद्यालय से ‘पी.जी. डिप्लोमा-इन-रेडियो प्रसारण’ एवं अवध विश्वविद्यालय से पी-एच.डी. (भाषाविज्ञान) की गुरुतर उपाधि अर्जित करने के पश्चात् डॉ. जितेन्द्रकुमार सिंह ‘संजय’ ने अपने लिए साहित्य-सृजन का दुरूह मार्ग चुना।

कविता लिखने की प्रेरणा माता महीयसी प्रभा सिंह एवं मातामह बाबू मृत्युञ्जयप्रताप सिंह से प्राप्त हुई। डॉ. जितेन्द्र ने 12 वर्ष की उम्र में ही कविता लिखना प्रारम्भ कर दिया था। द्वादश वर्ष की उम्र से प्रारम्भ हुई डॉ. जितेन्द्र की साहित्य-साधना आज अनेक कीर्तिमान स्थापित कर चुकी है।

डॉ. जितेन्द्रकुमार सिंह ‘संजय’ विश्व के सबसे कम उम्र के पहले ऐसे साहित्यकार हैं, जिनकी पुस्तक ‘कुण्डवासिनी’ पर मात्र 25 वर्ष की आयु में ही एम.ए. अन्तिम वर्ष की परीक्षा के लिए लघुशोधप्रबन्ध (Dissertation) लिखा गया है। डॉ. जितेन्द्रकुमार सिंह ‘संजय’ के लेखन की परिधि साहित्य, इतिहास, भाषाविज्ञान, काव्यशास्त्र एवं छन्दःशास्त्र तक फैली हुई है।

प्रकाशित रचनाएँ (मौलिक)

  1. कुण्डवासिनीस्तोत्र (1997 ई.),
  2. शिवद्वार (2002 ई.),
  3. कुण्डवासिनी (2004 ई.),
  4. साहित्यकार द्विवेदी दम्पति (2005 ई.),
  5. बघेलवंश के चार कवि-रत्न (2006 ई.),
  6. भारतीय भाषा साहित्य और छन्द की भूमिका (2012 ई.),
  7. राष्ट्रकवि डॉ. बृजेश सिंह और महाराणा प्रताप-साहित्य (2013 ई.),
  8. हिन्दी-कवि और काव्यालोचक : शास्त्रीय अवधारणा और व्यवहारिक स्वरूप (2013 ई.),
  9. पुष्कल (2014 ई.),
  10. प्रणम्य सोनभद्र (2014 ई.),
  11. प्रसन्न सोनभद्र (2014 ई.),
  12. सोनभद्र का समाज (2014 ई.),
  13. सोनभद्र का इतिहास (2015 ई.),
  14. डॉ. शिवमंगल सिंह ‘मंगल’ : व्यक्ति और वाङ्मय (2016 ई.),
  15. शब्दार्थ का सौहित्य (2016 ई.), 
  16. राजवंश के साहित्यकार (2017 ई.),
  17. चन्देल-चन्द्रोदय (2017 ई.),
  18. संस्कृति-शिला पर उत्कीर्ण ऋचाएँ (2018 ई.),
  19. ‘श्रीराम की अयोध्या’ (2019 ई.)

प्रकाशित रचनाएँ (मौलिक)

  1. कविराज पण्डित रमाशंकर पाण्डेय ‘विकल’ के भोजपुरी-गीतों का संचयन ‘सोनवाँ कऽ अँचरा’ (1999 ई.),
  2. गीतम् के पंच रत्न (2006 ई.),
  3. राष्ट्रकवि डॉ. बृजेश सिंह का रचना-संसार (2014 ई.),
  4. डॉ. शिवमंगल सिंह ‘मंगल’ अभिनन्दन-ग्रन्थ : ‘सिन्ध से गोमती तक’ (2016 ई.),
  5. गीतर्षि प्रो. सुमेर सिंह ‘शैलेश’ की गीत-यात्रा के पाँच दशक पर केन्द्रित रचनात्मक विमर्श : ‘गीतों के स्वर्ण-कमल’ (2016 ई.),
  6. पण्डित दीनदयाल उपाध्याय : व्यक्ति और वाङ्मय (दो खण्ड : 2019 ई.) आदि

‘भारतीय छन्दशास्त्र का इतिहास‘ नामक शोध-परियोजना के लिए संस्कृति मन्त्रालय, भारत सरकार की कनिष्ठ अध्येतावृत्ति सन् 2008 ई. में ही डॉ. जितेन्द्र को प्राप्त हो चुकी है। इस परियोजना में भारत की समस्त भाषाओं के समन्वय का मौलिक स्वरूप स्थापित किया गया है।

तमिऴ् भाषा एवं हिन्दी भाषा के लब्धप्रतिष्ठ विद्वान् प्रो. एम. शेषन् ने भारतीय भाषाओं के सन्दर्भ में डॉ. जितेन्द्रकुमार सिंह ‘संजय’ की पुस्तक ‘भारतीय छन्दशास्त्र का इतिहास’ को Landmark (मील का पत्थर) निरूपित किया है।

भारतीय इतिहास की कालगणना, प्रखर राष्ट्रीयता एवं अपने रक्त की एक एक बूँद से भारत भूमि का अभिषेक करनेवाले क्षत्रियों के शौर्याख्यान, स्वातन्त्रचेता मेवाड़ के गौरव महाराणा प्रताप एवं तुलसी के राम का मौलिक समन्वय, भारतीय नरेशों की साहित्य-साधना जैसे विषयों को अपनी लेखनी से अमरत्व प्रदान करनेवाले डॉ. जितेन्द्रकुमार सिंह ‘संजय’ की दृष्टि अत्यन्त मौलिक है। साहित्य और इतिहास का ऐसा सुन्दर समन्वय प्रायः कम देखने को मिलता है।

सम्मान

  1. ‘जूनियर फ़ेलो अवार्ड’ (संस्कृति मन्त्रालय, भारत सरकार : 2008 ई.), 
  2. ‘आचार्य हज़ारीप्रसाद द्विवेदी राष्ट्रीय शिखर सम्मान’  (संस्कृति मन्त्रालय, छत्तीसगढ़ सरकार : 2009 ई.),
  3. ‘चिन्तामणिकवि सम्मान’ (पदुमलाल पुन्नालाल बख़्शी सृजनपीठ, छत्तीसगढ़ सरकार : 2010 ई.),
  4. उत्तर प्रदेश हिन्दी संस्थान लखनऊ (उत्तर प्रदेश सरकार) का ‘रामचन्द्र शुक्ल नामित पुरस्कार’ (2014 ई.),
  5. ‘हज़ारीप्रसाद द्विवेदी नामित पुरस्कार’ (2015 ई.),
  6. ‘आचार्य नरेन्द्रदेव नामित पुरस्कार’ (2016 ई.),
  7. राजभाषा आयोग, छत्तीसगढ़ सरकार का ‘दीपाक्षर सम्मान’ (2017 ई.),
  8. महाराणा मेवाड़ चैरिटेबल फाउण्डेशन, उदयपुर का ‘महाराणा कुम्भा पुरस्कार’ (2019 ई.),
  9. संस्कृति मन्त्रालय, उत्तर प्रदेश सरकार का ‘नीरज पुरस्कार’ (2019 ई.),
  10. उत्तर प्रदेश संस्कृत संस्थान का ‘विविध साहित्य पुरस्कार’ (2019 ई.) आदि

डॉ. जितेन्द्र न केवल कवि, साहित्यकार, आलोचक, भाषाविद् एवं इतिहासकार हैं, अपितु सामाजिक सरोकार रखनेवाले सहृदय व्यक्ति भी हैं। डॉ. जितेन्द्र ने अपने गाँव देवगढ़ में ‘बाबू वेणीबहादुर सिंह स्मृति पुस्तकालय एवं शोध केन्द्र’ की स्थापना भी की है। डॉ. जितेन्द्रकुमार सिंह ‘संजय’ प्रभाश्री ग्रामोदय सेवा आश्रम के द्वारा सोनभद्र के ग्रामीण एवं अशिक्षित जनों के कौशल विकास का कार्य भी सम्पादित कर रहे हैं। निश्चय ही डॉ. जितेन्द्र ने अपने उज्ज्वल कर्तृत्व से भारतीय मनीषा को गौरवान्वित किया है। 

Tagspositive thinkersभारतीय राष्ट्रवाद
Previous Article

Ideal System of marriage in Mithila, Part ...

Next Article

A practical guide to marriage procedure in ...

0
Shares
  • 0
  • +
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Bhavanath Jha

मिथिला आ मैथिलीक लेल सतत प्रयासरत

Related articles More from author

You might be interested

  • इतिहास

    अफीम कमीशनमे महाराज लक्ष्मीश्वर सिंह

  • Dr. S.N.P. Sinha
    पुस्तक-प्रकाशन

    Dr. S.N.P. Sinha

  • ज्योतिष-विचारमिथिलाक्षर

    नाह्निदत्तकृत नाह्निदत्तपञ्चविंशतिकाक व्याख्या

  • LATEST REVIEWS

  • TOP REVIEWS

कालानुक्रम

  • March 22, 2021

    वह कदम्ब का वृक्ष

  • March 17, 2021

    मिथिलाक्षर पढ़बाक अभ्यास-माला- 2

  • March 17, 2021

    मिथिलाक प्राचीन सदाचार 01

  • March 16, 2021

    मिथिलाक्षर पढ़बाक अभ्यास-माला 1

  • March 14, 2021

    कैथी, तिरहुता आ मिथिलाक्षर

अहाँक प्रतिक्रिया

  • Paresh Saxena
    on
    October 24, 2019
    Thank you for your enlightening article. It will serve the cause of religion as many people ...

    Dhanvantari Jayanti

  • Raman dutt Jha
    on
    September 26, 2019
    Uttam Jankari.

    शिक्षाक क्षेत्रमे दरभंगा महाराज रुद्रसिंहक द्वारा कएल गेल काज

  • gajanan mishra
    on
    September 10, 2019
    साधुवाद। लखनदेई के मुख्य कमला सँ गंगद्वार मे जोड़ बहुअरबा मे पैटघाट कमला सँ जोडबाक योजना ...

    Archaeological Remains in Lohna Village

  • Hetu NATH Mishra
    on
    September 8, 2019
    बहुत सटीक अनुवाद भाई ।प्रणाम

    जितिया व्रतकथाक मैथिलीमे अनुवाद

फेसबुकसँ जुडल रहू

एहि वेबसाइटक सामग्रीक सर्वाधिकार सुरक्षित

एहि वेबसाइटक सामग्रीक सर्वाधिकार पं. भवनाथ झा लग सुरक्षित अछि। शैक्षिक उद्देश्य सँ सन्दर्भ सहित उद्धरणक अतिरिक्त एकर कोनो सामग्रीक पुनरुत्पादन नहिं करी। जँ कतहु शैक्षिक उद्देश्यसँ सामग्री लेल जाइत अछि तँ ओहि वेबपृष्ठक URL सहित देल जा सकैत अछि।

  • Recent

  • Popular

  • Comments

  • मेरी पहली हिंदी कविता

    वह कदम्ब का वृक्ष

    By Bhavanath Jha
    March 22, 2021
  • मिथिलाक्षर पढ़बाक अभ्यास-माला- 2

    By Bhavanath Jha
    March 17, 2021
  • मिथिलाक प्राचीन सदाचार 01

    By Bhavanath Jha
    March 17, 2021
  • मिथिलाक्षर पढ़बाक अभ्यास-माला 1

    By Bhavanath Jha
    March 16, 2021
  • Chhatha Parva Katha in Maithili

    मैथिलीमे छठि व्रतक मैथिल साम्प्रदायिक कथा

    By Bhavanath Jha
    September 10, 2019
  • Gaurishankar Shiva, Hajipur

    Gauri-shankar Shiva at Hajipur

    By Bhavanath Jha
    October 3, 2019
  • जितिया व्रतकथाक मैथिलीमे अनुवाद

    By Bhavanath Jha
    September 8, 2019
  • kalash

    Dhanvantari Jayanti

    By Bhavanath Jha
    September 10, 2019
  • Paresh Saxena
    on
    October 24, 2019

    Dhanvantari Jayanti

    Thank you for your ...
  • Raman dutt Jha
    on
    September 26, 2019

    शिक्षाक क्षेत्रमे दरभंगा महाराज रुद्रसिंहक द्वारा कएल गेल काज

    Uttam Jankari.
  • gajanan mishra
    on
    September 10, 2019

    Archaeological Remains in Lohna Village

    साधुवाद। लखनदेई के मुख्य ...
  • Hetu NATH Mishra
    on
    September 8, 2019

    जितिया व्रतकथाक मैथिलीमे अनुवाद

    बहुत सटीक अनुवाद भाई ...

अनुसरण करू

  • उद्देश्य
  • लोक-वेद
  • इतिहास
  • मिथिलाक्षर
  • Contact
Copyright: Bhavanath Jha- All rights Reserved, 2021