Brahmi Publication

Top Menu

  • उद्देश्य
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • ई-प्रकाशन
  • लोक-वेद
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • संस्कृत भाषा-शिक्षा
    • संस्कृत पाठमाला 7 – कारक, सामान्य परिचय
    • पाठ- 6. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) संस्कृत भाषा में विशेष्य-विशेषण भाव सम्बन्ध
    • पाठ- 5. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 4. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) सर्वनाम शब्दों के रूप
    • पाठ- 3. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 2. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 1. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
  • वैधानिक
    • बार-बार पूछे गये प्रश्न
    • गोपनीयता, नियम एवं शर्तें-
    • कूकी की स्थिति (Cookies)
  • पं. भवनाथ झा का परिचय
  • Contact
  • भुगतान एवं पुस्तक प्राप्ति

Main Menu

  • उद्देश्य
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • ई-प्रकाशन
  • लोक-वेद
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • संस्कृत भाषा-शिक्षा
    • संस्कृत पाठमाला 7 – कारक, सामान्य परिचय
    • पाठ- 6. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) संस्कृत भाषा में विशेष्य-विशेषण भाव सम्बन्ध
    • पाठ- 5. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 4. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) सर्वनाम शब्दों के रूप
    • पाठ- 3. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 2. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 1. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
  • वैधानिक
    • बार-बार पूछे गये प्रश्न
    • गोपनीयता, नियम एवं शर्तें-
    • कूकी की स्थिति (Cookies)
  • पं. भवनाथ झा का परिचय
  • Contact
  • भुगतान एवं पुस्तक प्राप्ति
  • उद्देश्य
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • ई-प्रकाशन
  • लोक-वेद
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • संस्कृत भाषा-शिक्षा
    • संस्कृत पाठमाला 7 – कारक, सामान्य परिचय
    • पाठ- 6. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) संस्कृत भाषा में विशेष्य-विशेषण भाव सम्बन्ध
    • पाठ- 5. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 4. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) सर्वनाम शब्दों के रूप
    • पाठ- 3. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 2. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 1. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
  • वैधानिक
    • बार-बार पूछे गये प्रश्न
    • गोपनीयता, नियम एवं शर्तें-
    • कूकी की स्थिति (Cookies)
  • पं. भवनाथ झा का परिचय
  • Contact
  • भुगतान एवं पुस्तक प्राप्ति

logo

Brahmi Publication

  • उद्देश्य
    • जानकीपूजाविधि, (जानकीसहस्रनाम सहित), लेखक- पण्डित श्री शशिनाथ झा

      May 3, 2022
      0
    • article by Radha kishore Jha

      वेद या वेदान्त प्रतिपाद्य धर्म क्या है?

      October 28, 2021
      0
    • धर्मायण के आश्विन अंक के डिजिटल संस्करण का हुआ लोकार्पण

      September 21, 2021
      1
    • Kadamon ke Nishan

      मानवीय संवेदनाओं को समेटती डा. धीरेन्द्र सिंह की मैथिली कविताएँ- "कदमों के ...

      September 6, 2021
      0
    • Krishna-janma cover

      मनबोधकवि कृत कृष्णजन्म (प्रबन्धकाव्य), डा. शशिनाथ झा द्वारा सम्पादित

      May 2, 2021
      0
    • Kirtilata cover

      विद्यापति कृत कीर्त्तिलता, डा. शशिनाथ झा द्वारा सम्पादित

      May 2, 2021
      1
    • विद्यापति कृत कीर्तिगाथा एवं कीर्तिपताका, डा. शशिनाथ झा द्वारा सम्पादित

      विद्यापति कृत कीर्तिगाथा एवं कीर्तिपताका, डा. शशिनाथ झा द्वारा सम्पादित

      May 2, 2021
      1
    • अपभ्रंश काव्य में सौन्दर्य वर्णन

      अपभ्रंशकाव्य में सौन्दर्य वर्णन -डॉ. शशिनाथ झा

      April 30, 2021
      1
    • डाकवचन-संहिता

      डाकवचन संहिता (टिप्पणी-व्याख्या सहित विशुद्ध पाठ, सम्पूर्ण)- डॉ. शशिनाथ झा

      April 30, 2021
      1
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • ई-प्रकाशन
  • लोक-वेद
    • Dayananda's merits

      ‘पितर’ के अर्थ में ‘अग्निष्वात्ताः’ शब्द का वास्तविक अर्थ क्या है?

      September 25, 2022
      0
    • Sanatana religion

      Hinduism versus Sanatana Dharma : Which of the two words is correct?

      May 10, 2022
      0
    • Krishnasthami

      ताही बीचै जनमल छोरा यानी उसी बीच छोरे श्रीकृष्ण का जन्म

      August 30, 2021
      0
    • सिरहर, सिरहड़

      मिथिलाक लोक-परम्परामे सिरहड़-सलामी

      August 7, 2021
      0
    • श्राद्ध-कर्म

      विपरीत परिस्थिति में श्राद्ध की शास्त्र-सम्मत विधि

      May 12, 2021
      0
    • डाकवचन-संहिता

      डाकवचन संहिता (टिप्पणी-व्याख्या सहित विशुद्ध पाठ, सम्पूर्ण)- डॉ. शशिनाथ झा

      April 30, 2021
      1
    • मिथिलाक प्राचीन सदाचार 01

      March 17, 2021
      0
    • Responsibilities of a Brahmana

      छठ का अर्घ्य- पण्डितजी की जरूरत क्यों नहीं?

      November 18, 2020
      1
    • Responsibilities of a Brahmana

      मैथिली लोकगीतों में नारी

      August 15, 2020
      0
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • श्राद्ध और पितृकर्म पर एक खुली बहस- सनातन धर्म हमें जोड़कर रखता ...

      October 2, 2023
      0
    • manuscript from Mithila

      गोनू झा व्यक्तित्व आ इतिहासक स्रोतक रूपमे पंजी-विमर्श

      August 7, 2023
      0
    • धूर्तराज गोनू कर्णाट शासनक कालक ऐतिहासिक पुरुष छलाह

      August 4, 2023
      0
    • सतीप्रथा

      भारत में सती प्रथा पर हंगामे के इतिहास की सच्चाई

      June 3, 2023
      1
    • Arya Samaj

      जॉन मुइर की ‘मतपरीक्षा’ तथा दयानन्द के ‘सत्यार्थप्रकाश’ का ‘साइड इफैक्ट’

      May 21, 2023
      0
    • bipra-dhenu--

      भारतीयों का वेद 'रामचरितमानस'

      March 15, 2023
      0
    • Vritta Muktavali of Maithil Durgadatta

      मैथिल दुर्गादत्त ओ हुनक छन्दःशास्त्रीय ग्रन्थ 'वृत्तरत्नावली'

      September 23, 2022
      1
    • Lalkrishna Advani on Maithili language

      मैथिली आ अंगिका पर लालकृष्ण आडवानी की बाजल रहथि

      September 22, 2022
      0
    • mithila map

      मिथिला आ ओकर अस्मिताक निर्धारक तत्त्व

      August 31, 2022
      0
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • संस्कृत भाषा-शिक्षा
    • संस्कृत पाठमाला 7 – कारक, सामान्य परिचय
    • पाठ- 6. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) संस्कृत भाषा में विशेष्य-विशेषण भाव सम्बन्ध
    • पाठ- 5. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 4. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) सर्वनाम शब्दों के रूप
    • पाठ- 3. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 2. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 1. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
  • वैधानिक
    • बार-बार पूछे गये प्रश्न
    • गोपनीयता, नियम एवं शर्तें-
    • कूकी की स्थिति (Cookies)
  • पं. भवनाथ झा का परिचय
  • Contact
  • भुगतान एवं पुस्तक प्राप्ति
  • सनातन धर्म में बहुदेववाद बनाम धार्मिक स्वतंत्रता

  • क्या सनातन धर्म में बदलाव सम्भव नहीं है?

  • जॉन मुइर की ‘मतपरीक्षा’ तथा दयानन्द के ‘सत्यार्थप्रकाश’ का ‘साइड इफैक्ट’

  • छठ का अर्घ्य- पण्डितजी की जरूरत क्यों नहीं?

  • छठि परमेसरीक स्वरूप आ कथा

इतिहास
Home›इतिहास›राँचीसँ प्राप्त मैथिलीक शिलालेख

राँचीसँ प्राप्त मैथिलीक शिलालेख

By Bhavanath Jha
October 10, 2019
432
0
Share:
Madan Mohan Temple inscription

जॉर्नल ऑफ एसियाटिक सोसायटी ऑफ बंगालक अंक संख्या 40, वर्ष 1871 ई. मे पृष्ठ संख्या 102 पर छोटानागपुरसँ प्राप्त तीन टा शिलालेखक सूचना देल गेल अछि। एकर लेखक रखालदास हालदार सूचित करैत छथि जे तत्कालीन छोटा नागपुर जिलासँ बहुत कम संख्यामे शिलालेख भेटबाक कारणें ई जे तीन टा लेख भेटल अछि, से महत्त्वपूर्ण अछि।

  1. तिल्मी गामसँ भेटल इनारक निर्माणक अछि। ई शिलालेख अकबर नामक कोनो हिन्दू राजाक नामसँ अछि। लेखकक मत छनि जे एतए नागवंशी ठाकुरक शासन रहल अछि। सम्भव थीक जे एही वंशमे किनकहु नाम अकबर छल जे 1737 ई. मे ई इनार खुनओलनि। एहि लेखक भाषा संस्कृत थीक।
  2. एतए राँचीसँ 5 मील उत्तर-पश्चिम कोणमे स्थित बोरिआ गाममे मदनमोहन मन्दिरक निर्माणसँ सम्बन्धित एकटा छोट शिलालेख सेहो सूचित अछि, जाहिमे 1722 संवत अर्थात् 1695 मे राजा रघुनाथक शासनकालमे लक्ष्मीनारायणक द्वारा मदनमोहनक मंदिर निर्माणारम्भक सूचना देल गेल अछि।  वर्तमानमे ई मन्दिर राँचीक बोरिया नामक स्थानमे राँची रेलवे स्टेशनसँ 11 कि.मी. उत्तरमे अवस्थित अछि।
वर्तमानमे मदन मोहन मन्दिरक स्वरूप। फोटो साभार- राहुल कुमार द्वारा गूगल मैप

ई आधुनिक भाषाक पद्यमय रचना थीक। पद्यमे रहबाक कारणें एकर भाषा अस्पष्ट अछि

मदन मोहन मन्दिरक पहिल शिलालेख
1 श्रीरामसत्य
संवत सतरसई बाईस
वैशाखसुदी दशमीरजनीश
श्रीरघुनाथ नरसेवीराज
लक्ष्मीनारायण ईश्वरमठसाज

एही मन्दिर परिसरसँ दोसर शिलालेख सूचित अछि जे आधुनिक भारतीय भाषाक गद्यमे अछि। लेखक एकर भाषा हिन्दी तथा एकर लिपि देवनागरी मानैत छथि। मुदा ई भाषा निर्धारण एतए विचारणीय अछि।

Inscription at Madan Maohan Temple
मदन मोहन मन्दिरक दोसर शिलालेख
मैथिली शिलालेखक प्रकाशित पाठ

एकर मूल रूप एहि प्रकारें अछि-

श्री मदन मोहन (नमस)ते

स्वस्ति श्री सम्वत 1722 समय वैशाख सुदी दशमी 10 (सोमा)रके श्री श्री मदन मोहनक मठ दावा देल। आउ सम्वत 1725 समय सावन सुदी दशमी 10 के दरवाजा ओ कोठरी ओ छारदेवाली के दावा देवल तैयार भेल सम्वत 1739 के ताकर लगीत भेल रुपैया हजार 14001 चौदह ईश्वर निमिते जे किछु लागल हय से सत्य हय ताकर हिन्दु भय मठ दरवाजा छारदेवाली ढाहाबय से गाइक रकत पीयय ब्राह्मण मारलेक हत्या गुरु मारलेक हत्या ताक हय मुसलमान भय मठ दरवाजा छारदेवाली ढहावय तो सुअर खाए आखन मारलक ओ पीरक थारा शुअरक हरा डारलक दोष तेहि मुसलमानक (हय) तेवारी लक्ष्मीनारायण भगत ई विनति लिखाय राखल हय कारीगर अनिरुद्धक विनति सांच हय।

एतए क्रियापद देल, गेल, देवल तैयार भेल, लागल, ढाहाबय, पीयय, खाए आदि स्पष्टतः मैथिली भाषाक शब्दावली थीक। हय क्रियापद होए, हुअए इत्यादि प्रचलित क्रियाक प्राचीन रूप थीक। संज्ञा शब्दमे दावा, दरवाजा, कोठरी, छारदेवाली, गाइ, हरा ( हड्डी) आदि शब्द मैथिली थीक। एतए किछु संज्ञा शब्दक विवेचन देल जा रहल अछि-

  1. सुदी- शुक्लपक्ष, जाहिमे चन्द्रमा बढैत रहथि।
  2. दावा- दिवालक कातमे ऊँच कए माँटि अथवा ईंटा-पाथरसँ भरल संरचना, जाहिसँ दिवालक कातमे पानि नहिं लागए आ दिवालकें मजबूती भेटैक।
  3. कोठरी- कोठली, प्रकोष्ठ
  4. छारदेवाली- छहरदिवाली, चारदिवारी (हिन्दी)
  5. ताकर- ताक, तेकर (आधुनिक मैथिली), ओकर (सम्बन्ध कारक), मिलाउ- ताक गीत जग चीत चोराओल- गोविन्ददास
  6. लगीत- लागत (हिन्दी), Cost,
  7. आखन- आखन शब्दक अर्थ अस्पष्ट अछि। लेखक एकरा आखुण्ड शब्दक तद्भव रूप मानैत छथि आ गुरु अर्थ लगबैत छथि। तदनुसार मुसलमानकें गुरुहत्याक पापक उल्लेख एतए मानैत छथि।
  8. थारा- थार, पैघ थारी, स्थाली (संस्कृत)
  9. हरा- हाड़, हाड़ा, हड्डी

एहि शिलालेखमे हिन्दू आ मुसलमान दूनूक लेल सप्पत देल गेल अछि ओ सांस्कृतिक दृष्टिसँ महत्त्वपूर्ण अछि। हिन्दूक लेल निम्नलिखित अछि-

  1. गाइक रकत पीयय- गाइक रक्त माने खून पीअए। हिन्दूक लेल ई सभसँ पैघ सप्पत थीक।
  2. ब्राह्मण मारलेक हत्या (ताक हय)- ब्रह्महत्याक पाप लागए।
  3. गुरु मारलेक हत्या ताक हय- गुरुहत्याक पाप लागए।

मुसलमानक लेल निम्नलिखित सप्पत देल गेल अछि-

  1. सुअर खाए- सुग्गर खाएब मुसलमानमे ओहिना वर्जित अछि जेना हिन्दूमे गाइक मांस खाएब।
  2. आखन मारलक (दोष)- गुरुहत्याक पाप
  3. पीरक थारा शुअरक हरा डारलक दोष- पीरक थारा माने पैघ थारी (थार) मे सुअरक हरा (हाड़, हड्डी) डारब (देब, खसाएब), तकर दोष लागए।

एतए मन्दिरक निर्माणकर्ताक रूपमे लक्ष्मीनारायणक उल्लेख अछि जिनका तेवारी (तिवारी) कहल गेल अछि।

छोटानागपुरक मैथिलीक ई प्राचीन रूप थीक। एही प्रकारक भाषाकें किछु लोक नगपुरिया बोलीक नाम दैत छथि। मुदा एहि उदाहरण सँ स्पष्ट अछि जे ई मैथिलीक दक्षिणी स्वरूपक अन्तर्गत अबैत अछि।

  • मदन मोहन मन्दिर, राँची, फोटो साभार उपर्युक्त
  • मदन मोहन मन्दिर, राँची, फोटो साभार उपर्युक्त
TagsMaithili inscriptionMaithili language
Previous Article

आतंकवादीक सरदार रावण

Next Article

मिथिला पंचांग

0
Shares
  • 0
  • +
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Bhavanath Jha

मिथिला आ मैथिलीक लेल सतत प्रयासरत

Related articles More from author

  • Lalkrishna Advani on Maithili language
    इतिहासधरोहरमैथिली साहित्य

    मैथिली आ अंगिका पर लालकृष्ण आडवानी की बाजल रहथि

    September 22, 2022
    By Bhavanath Jha
  • इतिहासपाबनि-तिहार

    श्राद्ध और पितृकर्म पर एक खुली बहस- सनातन धर्म हमें जोड़कर रखता है!

    October 2, 2023
    By Bhavanath Jha
  • इतिहासकंटक-शोधनवाल्मीकि रामायण

    शंका- समाधान : की सीता मेनकासँ उत्पन्न छलीह अथवा मेनका सन दिव्य कन्या छलीह?

    May 5, 2022
    By Bhavanath Jha
  • इतिहासपाबनि-तिहारपूजा-पाठ

    श्रीराम का राज्याभिषेक किस दिन हुआ था? रामनवमी के दिन?

    March 31, 2020
    By Bhavanath Jha
  • इतिहास

    शिक्षाक क्षेत्रमे दरभंगा महाराज रुद्रसिंहक द्वारा कएल गेल काज

    September 25, 2019
    By Bhavanath Jha
  • Maharaj Lakshmishvara Singh
    इतिहास

    दरभंगा महाराज लक्ष्मीश्वर सिंह द्वारा अकाल राहत कोष

    September 22, 2019
    By Bhavanath Jha

Leave a reply Cancel reply

अहाँकें इहो नीक लागत

  • Rameshvar Singh of Darbhanga
    इतिहास

    दरभंगा के महाराज रमेश्वर सिंह के धार्मिक कार्यों की गूँज दक्षिण भारत तक फैली थी

  • gyanvapi
    इतिहासपर्यटन

    ज्ञानवापी कूप का निर्माण किसने किया? इसके जल की क्या है महिमा?

  • the terrible mistake of the renaissance
    इतिहास

    19वीं शती के रिनेशाँ की वह भयंकर भूल…

  • Vritta Muktavali of Maithil Durgadatta
    इतिहासधरोहर

    मैथिल दुर्गादत्त ओ हुनक छन्दःशास्त्रीय ग्रन्थ ‘वृत्तरत्नावली’

  • manuscript price
    इतिहासधरोहर

    1800ई. के आसपास पुस्तकें कैसे लिखी जाती थी? पाण्डुलिपियों की कीमत क्या थीं?

कॉपीराइट की स्थिति

इस साइट का सर्वाधिकार पं. भवनाथ झा के पास सुरक्षित है। नियम एवं शर्तें लागू

सम्पर्क-

भवनाथ झा, Email: bhavanathjha@gmail.com whatsApp: 9430676240

शैक्षणिक उद्देश्य से कापीराइट की स्थिति

एहि वेबसाइटक सामग्रीक सर्वाधिकार पं. भवनाथ झा लग सुरक्षित अछि। शैक्षिक उद्देश्य सँ सन्दर्भ सहित उद्धरणक अतिरिक्त एकर कोनो सामग्रीक पुनरुत्पादन नहिं करी। जँ कतहु शैक्षिक उद्देश्यसँ सामग्री लेल जाइत अछि तँ ओहि वेबपृष्ठक URL सहित देल जा सकैत अछि।

  • उद्देश्य
  • ई-प्रकाशन
  • लोक-वेद
  • इतिहास
  • मिथिलाक्षर
  • संस्कृत भाषा-शिक्षा
  • वैधानिक
  • पं. भवनाथ झा का परिचय
  • Contact
  • भुगतान एवं पुस्तक प्राप्ति
Copyright: Bhavanath Jha- All rights Reserved, 2021