Brahmi Publication

Top Menu

  • उद्देश्य
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • ई-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • लोक-वेद
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • Contact

Main Menu

  • उद्देश्य
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • ई-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • लोक-वेद
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • Contact
  • उद्देश्य
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • ई-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • लोक-वेद
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • Contact

Brahmi Publication

Brahmi Publication

  • उद्देश्य
    • Cancer Ka Gyan cover

      कैंसर का ज्ञान- डा. धीरेन्द्र नारायण सिन्हा

      November 29, 2020
      0
    • Dr. S.N.P. Sinha

      Dr. S.N.P. Sinha

      September 9, 2019
      1
    • Asato ma sadgamaya

      September 9, 2019
      0
    • Cancer Ka Gyan cover

      कैंसर का ज्ञान

      September 9, 2019
      0
    • उद्देश्य

      September 8, 2019
      0
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • ई-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • लोक-वेद
    • मिथिलाक प्राचीन सदाचार 01

      March 17, 2021
      0
    • Responsibilities of a Brahmana

      छठ का अर्घ्य- पण्डितजी की जरूरत क्यों नहीं?

      November 18, 2020
      1
    • Haritalika puja

      मैथिली लोकगीतों में नारी

      August 15, 2020
      0
    • सोतिक विवाहमे साँकरक डाला

      A practical guide to marriage procedure in Shrotriyas of Mithila 01

      May 8, 2020
      0
    • तिलक आ फलदान

      Ideal System of marriage in Mithila, Part 2

      April 17, 2020
      0
    • कन्यादान

      Ideal System of Marriage in Mithila, Part 1

      April 16, 2020
      0
    • the festival of colors

      Holi the ancient festival of India

      March 22, 2020
      0
    • दशमहाविद्या

      मिथिलामे प्रचलित पाबनि-तिहारक सूची

      December 6, 2019
      0
    • तन्त्र की कूटभाषा- भ्रम एवं आवश्यकता

      December 6, 2019
      0
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • अयोध्या में जन्मभूमि मन्दिर में मूर्ति कैसी थी?

      August 15, 2020
      0
    • शेखपुरा से प्राप्त तारा की मूर्ति

      An inscribed Tara idol from Sheikhpura

      May 25, 2020
      0
    • Dr. Amoda Jha

      May 15, 2020
      1
    • Dr. Shashinath Jha

      May 14, 2020
      1
    • JIvan Ek Prayogashala

      अशोक पेपर मिलक अन्तिम साँस

      May 13, 2020
      0
    • Dr. Jitendra Kumar Singh 'Sanjay'

      Dr. Jitendra Kumar Singh Sanjay

      April 26, 2020
      0
    • Ram Bharos Kapari Bhramar

      April 16, 2020
      0
    • डा. सुशान्त कुमार

      Dr. Sushant Kumar

      April 10, 2020
      0
    • Astrology in Valmiki-Ramayana

      March 31, 2020
      0
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • Contact
  • मिथिलाक्षर पढ़बाक अभ्यास-माला 1

पाबनि-तिहारपूजा-पाठलोक-वेद
Home›पाबनि-तिहार›Dhanvantari Jayanti

Dhanvantari Jayanti

By Bhavanath Jha
September 10, 2019
94
2
Share:
kalash

धनतेरस का वास्तविक स्वरूप

आधुनिक बाजारवाद के कारण धन्वन्तरि त्रयोदशी को धनतेरस से जोडकर उसे सामानों की खरीद-बिक्री का दिन बना दिया गया है। जबकि पुराणों के अनुसार वह दिन अमृत कलश के साथ भगवान् धन्वन्तरि की उत्पत्ति का दिन है। इस दिन लोग, विशेष रूप से वैद्य भगवान् धन्वन्तरि की उपासना करते हैं और उनकी कृपा से सभी लोगों के स्वस्थ रहने की प्रार्थना करते हैं।

19वीं शती के अन्त में गुजरात मे इस पर्व का सम्बन्ध व्यापारियों से भी देखा जाता है। उस काल में व्यापारीगण अपनी तिजौरी की पूजा करते थे तथा धन की देवी की पूजा करते थे तथा धन की कमी न होने की प्रार्थना करते थे-

Dhana Terasa And Kali Chaoodasa.

Twenty days after Dasara is Diwa’li. It commences on the 12th of the dark part of the month. That day is Vagha Barasa or Guru Dwddashi. The day after Barasa is Dhan Teras or Dhan Trayodashi, when the merchant brings together his hoards into one room, and after gloating over the heap, offers prayers to it, sprinkles it with red ochre, and kneeling, requests the presiding deity not to take unto her wings. The deity presiding over wealth is Lakshmi. Then comes Kali Chaoodasa or Narlca Ghaturdashi, observed in honour of Vishnu’s victory over Narakasura. The most effective illumination is on this or the following day. The housewife gets up early in the morning, sets a lamp burning in each nook and corner of the house, rubs herself and children, and even her lord, with ointment, and performs hot-water ablutions. The hotter the liquid the greater the efficacy of the prayer following. No little urchin in the bouse can escape a good smothering bath, and happy he whose skin does not peel off under the operation. The mistress of the house then performs drti with a lamp in a brass plate in her hand, and receives various presents.

(Gujarát and the Gujarátis: Pictures of Men and Manners Taken from Life By Behramji Merwanji Malabari, Calcutta, 2nd edition, 1884.

लेकिन आज स्थिति यह हो गयी है कि पूजा-पाठ पर से लोग हँटकर केवल भौतिक फायदे की बात देखने लगे हैं।

अमृत की उत्पत्ति-

समुद्र-मन्थन

समुद्रमन्थन की कथा के अनुसार भगवान् धन्वन्तरि इसी दिन अमृत-कलश के साथ उत्पन्न हुए थे-

अथोदधेर्मथ्यमानात्काश्यपैरमृतार्थिभिः।
उदतिष्ठन्महाराज पुरुषः परमाद्भुतः।।३२।।
अमृत की चाहत रखनेवाले देवों और दैत्यों को द्वारा आगे मथे जाने पर समुद्र से परम अद्भुत पुरुष की उत्पत्ति हुई।

दीर्घपीवरदोर्दण्डः कम्बुग्रीवोऽरुणेक्षणः।
श्यामलस्तरुणः स्रग्वी सर्वाभरणभूषितः।।३३।।
उनकी बड़ी-बड़ी स्थूल भुजाएँ थीं, गला शंख के समान सुन्दर था तथा उनकी आँखें लाल थीं। माला एवं सभी आभूषणों को धारण किये हुए वे साँवले रंग के युवा पुरुष थे।

पीतवासा महोरस्कः सुमृष्टमणिकुण्डलः।
स्निग्धकुञ्चितकेशान्त सुभगः सिंहविक्रमः।।३४।।
उनके वस्त्र पीले थे, चौडी छाती, अच्छी तरह से तराशे गये मणि सहित कुण्डल उनके कानों में थे। कोमल एवं घुघराले बाल थे जो सुन्दर दीख रहे थे। उऩका पराक्रम सिंह के समान था।

अमृतापूर्णकलसं बिभ्रद्वलयभूषितः।
स वै भगवतः साक्षाद्विष्णोरंशांशसम्भवः।। ३५।।
अमृत से भरा हुआ घड़ा लिये हुए तथा कंगन पहने हुए वे साक्षात् भगवान् विष्णु के अंश के रूप में उत्पन्न हुए थे।

धन्वन्तरिरिति ख्यात आयुर्वेददृगिज्यभाक्।
तमालोक्यासुराः सर्वे कलसं चामृताभृतम्।।३६।।
लिप्सन्तः सर्ववस्तूनि कलसं तरसाहरन्। (भागवत- 8.8)
उनका नाम धन्वन्तरि था जो आयुर्वेद, ऋग्वेद, एवं यजुर्वेद के ज्ञाता थे। उन्हें तथा अमृत भरे हुए कलश को देखकर सभी दैत्यों ने  सारी वस्तुए पाने की इच्छा से उस कलश को झपट लिया।

भागवत पुराण के उपर्युक्त मन्त्र से प्रणाम करें।

धनतेरस के दिन कलश-पूजन का विधान

धनतेरस के दिन कलश की पूजा कर उसके जल से स्नान कर लेने पर सभी प्रकार के रोगों से छुटकारा पाने की बात कही गयी है।

विशेष पढें>>

धनतेरस के दिन अमृतीकरण प्रयोग

AmritDownload

रुद्रयामल तन्त्र के एक अंश में रुद्रयामलोक्त अमृतीकरणप्रयोग में कहा गया है कि किसी कारणवश यदि हम कार्तिक कृष्ण त्रयोदशी को तीर्थों में जाकर स्नान नहीं कर पाते हैं तो घर पर ही भगवान् धन्वन्तिरि की पूजा कर अपने विभव के अनुसार सोना, पीतल या मिट्टी का घडा लेकर कलशस्थापना करें।इसमें जल के स्थान पर कपिला गाय का दूध अथवा जल डालें। इस कलश पर मुख्य देवता के रूप में भगवान् धन्वन्तरि की पूजा करें। इनके साथ ब्रह्मा, वरुण, गणेश, चौदहो रत्न (-लक्ष्मी, मणि, रम्भा, वारूणी, अमृत, शंख, गजराज (ऐरावत), कल्पवृक्ष, चन्द्रमा, कामधेनु, धनुष, धन्वतरि, विष, श्येन (पक्षी) की पूजा करें और रुद्रयामलोक्त अमृतीकरण को कथा के रूप में सम्पूर्ण सुनें।

पूजा के बाद इस जल अथवा दूध से परिवार के सभी लोग स्नान करें। इससे उनके घर में विष का भय़ नहीं रह जाता है और वे सभी नीरोग रहते हैं। सारे दुष्ट ग्रह शान्त हो जाते हैं, दुःख एवं शोक का अन्त हो जाता है। पूजा के अन्त में दक्षिणा दें तथा उस दिन खीर का भोजन स्वयं भी करें और ब्राह्मण को भी करावें।। इस विधि से भगवान् धन्वन्तरि की पूजा सम्पन्न करें।

TagsDhanterasaDhanvantari Puja
Previous Article

Vratas and representatives in Mithila tradition

Next Article

Judashitala in Mithila

0
Shares
  • 0
  • +
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Bhavanath Jha

मिथिला आ मैथिलीक लेल सतत प्रयासरत

Related articles More from author

  • लोक-वेद

    मैथिल साम्प्रदायिक संक्षिप्त तर्पण विधि

    September 15, 2019
    By Bhavanath Jha
  • Ghanto in Mithila
    पाबनि-तिहारलोक-वेद

    Ghanta-karna worship in Mithila

    September 10, 2019
    By Bhavanath Jha
  • तिलक आ फलदान
    लोक-वेद

    Ideal System of marriage in Mithila, Part 2

    April 17, 2020
    By Bhavanath Jha
  • पाबनि-तिहारपूजा-पाठ

    Chhathi-puja-vidhi

    September 8, 2019
    By Bhavanath Jha
  • लोक-वेद

    A list of inauspicious and auspicious food

    September 9, 2019
    By Bhavanath Jha
  • हनुमानजीक धुजा
    पाबनि-तिहारपूजा-पाठमिथिलाक्षरलोक-वेद

    हनुमानजीक धुजा गाड़बाक पूजा-पाठ

    September 12, 2019
    By Bhavanath Jha

You might be interested

  • कंटक-शोधनपूजा-पाठलोक-वेद

    Buddha’s Worship in Mithila

  • पाबनि-तिहार

    जितिया व्रतकथा (संस्कृत)

  • Mithila manuscript
    पर्यटनलोक-वेद

    मिथिला की गंगा के तट का माहात्म्य

  • LATEST REVIEWS

  • TOP REVIEWS

कालानुक्रम

  • March 22, 2021

    वह कदम्ब का वृक्ष

  • March 17, 2021

    मिथिलाक्षर पढ़बाक अभ्यास-माला- 2

  • March 17, 2021

    मिथिलाक प्राचीन सदाचार 01

  • March 16, 2021

    मिथिलाक्षर पढ़बाक अभ्यास-माला 1

  • March 14, 2021

    कैथी, तिरहुता आ मिथिलाक्षर

अहाँक प्रतिक्रिया

  • Paresh Saxena
    on
    October 24, 2019
    Thank you for your enlightening article. It will serve the cause of religion as many people ...

    Dhanvantari Jayanti

  • Raman dutt Jha
    on
    September 26, 2019
    Uttam Jankari.

    शिक्षाक क्षेत्रमे दरभंगा महाराज रुद्रसिंहक द्वारा कएल गेल काज

  • gajanan mishra
    on
    September 10, 2019
    साधुवाद। लखनदेई के मुख्य कमला सँ गंगद्वार मे जोड़ बहुअरबा मे पैटघाट कमला सँ जोडबाक योजना ...

    Archaeological Remains in Lohna Village

  • Hetu NATH Mishra
    on
    September 8, 2019
    बहुत सटीक अनुवाद भाई ।प्रणाम

    जितिया व्रतकथाक मैथिलीमे अनुवाद

फेसबुकसँ जुडल रहू

एहि वेबसाइटक सामग्रीक सर्वाधिकार सुरक्षित

एहि वेबसाइटक सामग्रीक सर्वाधिकार पं. भवनाथ झा लग सुरक्षित अछि। शैक्षिक उद्देश्य सँ सन्दर्भ सहित उद्धरणक अतिरिक्त एकर कोनो सामग्रीक पुनरुत्पादन नहिं करी। जँ कतहु शैक्षिक उद्देश्यसँ सामग्री लेल जाइत अछि तँ ओहि वेबपृष्ठक URL सहित देल जा सकैत अछि।

  • Recent

  • Popular

  • Comments

  • मेरी पहली हिंदी कविता

    वह कदम्ब का वृक्ष

    By Bhavanath Jha
    March 22, 2021
  • मिथिलाक्षर पढ़बाक अभ्यास-माला- 2

    By Bhavanath Jha
    March 17, 2021
  • मिथिलाक प्राचीन सदाचार 01

    By Bhavanath Jha
    March 17, 2021
  • मिथिलाक्षर पढ़बाक अभ्यास-माला 1

    By Bhavanath Jha
    March 16, 2021
  • Chhatha Parva Katha in Maithili

    मैथिलीमे छठि व्रतक मैथिल साम्प्रदायिक कथा

    By Bhavanath Jha
    September 10, 2019
  • Gaurishankar Shiva, Hajipur

    Gauri-shankar Shiva at Hajipur

    By Bhavanath Jha
    October 3, 2019
  • जितिया व्रतकथाक मैथिलीमे अनुवाद

    By Bhavanath Jha
    September 8, 2019
  • kalash

    Dhanvantari Jayanti

    By Bhavanath Jha
    September 10, 2019
  • Paresh Saxena
    on
    October 24, 2019

    Dhanvantari Jayanti

    Thank you for your ...
  • Raman dutt Jha
    on
    September 26, 2019

    शिक्षाक क्षेत्रमे दरभंगा महाराज रुद्रसिंहक द्वारा कएल गेल काज

    Uttam Jankari.
  • gajanan mishra
    on
    September 10, 2019

    Archaeological Remains in Lohna Village

    साधुवाद। लखनदेई के मुख्य ...
  • Hetu NATH Mishra
    on
    September 8, 2019

    जितिया व्रतकथाक मैथिलीमे अनुवाद

    बहुत सटीक अनुवाद भाई ...

अनुसरण करू

  • उद्देश्य
  • लोक-वेद
  • इतिहास
  • मिथिलाक्षर
  • Contact
Copyright: Bhavanath Jha- All rights Reserved, 2021