Brahmi Publication

Top Menu

  • उद्देश्य
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • ई-प्रकाशन
  • लोक-वेद
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • संस्कृत भाषा-शिक्षा
    • संस्कृत पाठमाला 7 – कारक, सामान्य परिचय
    • पाठ- 6. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) संस्कृत भाषा में विशेष्य-विशेषण भाव सम्बन्ध
    • पाठ- 5. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 4. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) सर्वनाम शब्दों के रूप
    • पाठ- 3. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 2. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 1. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
  • वैधानिक
    • बार-बार पूछे गये प्रश्न
    • गोपनीयता, नियम एवं शर्तें-
    • कूकी की स्थिति (Cookies)
  • पं. भवनाथ झा का परिचय
  • Contact
  • भुगतान एवं पुस्तक प्राप्ति

Main Menu

  • उद्देश्य
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • ई-प्रकाशन
  • लोक-वेद
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • संस्कृत भाषा-शिक्षा
    • संस्कृत पाठमाला 7 – कारक, सामान्य परिचय
    • पाठ- 6. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) संस्कृत भाषा में विशेष्य-विशेषण भाव सम्बन्ध
    • पाठ- 5. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 4. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) सर्वनाम शब्दों के रूप
    • पाठ- 3. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 2. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 1. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
  • वैधानिक
    • बार-बार पूछे गये प्रश्न
    • गोपनीयता, नियम एवं शर्तें-
    • कूकी की स्थिति (Cookies)
  • पं. भवनाथ झा का परिचय
  • Contact
  • भुगतान एवं पुस्तक प्राप्ति
  • उद्देश्य
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • ई-प्रकाशन
  • लोक-वेद
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • संस्कृत भाषा-शिक्षा
    • संस्कृत पाठमाला 7 – कारक, सामान्य परिचय
    • पाठ- 6. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) संस्कृत भाषा में विशेष्य-विशेषण भाव सम्बन्ध
    • पाठ- 5. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 4. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) सर्वनाम शब्दों के रूप
    • पाठ- 3. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 2. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 1. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
  • वैधानिक
    • बार-बार पूछे गये प्रश्न
    • गोपनीयता, नियम एवं शर्तें-
    • कूकी की स्थिति (Cookies)
  • पं. भवनाथ झा का परिचय
  • Contact
  • भुगतान एवं पुस्तक प्राप्ति

logo

Brahmi Publication

  • उद्देश्य
    • जानकीपूजाविधि, (जानकीसहस्रनाम सहित), लेखक- पण्डित श्री शशिनाथ झा

      May 3, 2022
      0
    • article by Radha kishore Jha

      वेद या वेदान्त प्रतिपाद्य धर्म क्या है?

      October 28, 2021
      0
    • धर्मायण के आश्विन अंक के डिजिटल संस्करण का हुआ लोकार्पण

      September 21, 2021
      1
    • Kadamon ke Nishan

      मानवीय संवेदनाओं को समेटती डा. धीरेन्द्र सिंह की मैथिली कविताएँ- "कदमों के ...

      September 6, 2021
      0
    • Krishna-janma cover

      मनबोधकवि कृत कृष्णजन्म (प्रबन्धकाव्य), डा. शशिनाथ झा द्वारा सम्पादित

      May 2, 2021
      0
    • Kirtilata cover

      विद्यापति कृत कीर्त्तिलता, डा. शशिनाथ झा द्वारा सम्पादित

      May 2, 2021
      1
    • विद्यापति कृत कीर्तिगाथा एवं कीर्तिपताका, डा. शशिनाथ झा द्वारा सम्पादित

      विद्यापति कृत कीर्तिगाथा एवं कीर्तिपताका, डा. शशिनाथ झा द्वारा सम्पादित

      May 2, 2021
      1
    • अपभ्रंश काव्य में सौन्दर्य वर्णन

      अपभ्रंशकाव्य में सौन्दर्य वर्णन -डॉ. शशिनाथ झा

      April 30, 2021
      1
    • डाकवचन-संहिता

      डाकवचन संहिता (टिप्पणी-व्याख्या सहित विशुद्ध पाठ, सम्पूर्ण)- डॉ. शशिनाथ झा

      April 30, 2021
      1
    • पुस्तक-प्रकाशन
    • पोथी, जे पढल
  • ई-प्रकाशन
  • लोक-वेद
    • Dayananda's merits

      ‘पितर’ के अर्थ में ‘अग्निष्वात्ताः’ शब्द का वास्तविक अर्थ क्या है?

      September 25, 2022
      0
    • Sanatana religion

      Hinduism versus Sanatana Dharma : Which of the two words is correct?

      May 10, 2022
      0
    • Krishnasthami

      ताही बीचै जनमल छोरा यानी उसी बीच छोरे श्रीकृष्ण का जन्म

      August 30, 2021
      0
    • सिरहर, सिरहड़

      मिथिलाक लोक-परम्परामे सिरहड़-सलामी

      August 7, 2021
      0
    • श्राद्ध-कर्म

      विपरीत परिस्थिति में श्राद्ध की शास्त्र-सम्मत विधि

      May 12, 2021
      0
    • डाकवचन-संहिता

      डाकवचन संहिता (टिप्पणी-व्याख्या सहित विशुद्ध पाठ, सम्पूर्ण)- डॉ. शशिनाथ झा

      April 30, 2021
      1
    • मिथिलाक प्राचीन सदाचार 01

      March 17, 2021
      0
    • Responsibilities of a Brahmana

      छठ का अर्घ्य- पण्डितजी की जरूरत क्यों नहीं?

      November 18, 2020
      1
    • Responsibilities of a Brahmana

      मैथिली लोकगीतों में नारी

      August 15, 2020
      0
    • पाबनि-तिहार
    • पूजा-पाठ
    • ज्योतिष-विचार
  • इतिहास
    • manuscript from Mithila

      गोनू झा व्यक्तित्व आ इतिहासक स्रोतक रूपमे पंजी-विमर्श

      August 7, 2023
      0
    • धूर्तराज गोनू कर्णाट शासनक कालक ऐतिहासिक पुरुष छलाह

      August 4, 2023
      0
    • सतीप्रथा

      भारत में सती प्रथा पर हंगामे के इतिहास की सच्चाई

      June 3, 2023
      1
    • Arya Samaj

      जॉन मुइर की ‘मतपरीक्षा’ तथा दयानन्द के ‘सत्यार्थप्रकाश’ का ‘साइड इफैक्ट’

      May 21, 2023
      0
    • bipra-dhenu--

      भारतीयों का वेद 'रामचरितमानस'

      March 15, 2023
      0
    • Vritta Muktavali of Maithil Durgadatta

      मैथिल दुर्गादत्त ओ हुनक छन्दःशास्त्रीय ग्रन्थ 'वृत्तरत्नावली'

      September 23, 2022
      1
    • Lalkrishna Advani on Maithili language

      मैथिली आ अंगिका पर लालकृष्ण आडवानी की बाजल रहथि

      September 22, 2022
      0
    • mithila map

      मिथिला आ ओकर अस्मिताक निर्धारक तत्त्व

      August 31, 2022
      0
    • the terrible mistake of the renaissance

      19वीं शती के रिनेशाँ की वह भयंकर भूल...

      June 26, 2022
      0
    • वाल्मीकि रामायण
    • धरोहर
  • मिथिलाक्षर
  • संस्कृत भाषा-शिक्षा
    • संस्कृत पाठमाला 7 – कारक, सामान्य परिचय
    • पाठ- 6. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) संस्कृत भाषा में विशेष्य-विशेषण भाव सम्बन्ध
    • पाठ- 5. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 4. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति) सर्वनाम शब्दों के रूप
    • पाठ- 3. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 2. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
    • पाठ- 1. संस्कृत पाठमाला (प्राचीन पद्धति)
  • वैधानिक
    • बार-बार पूछे गये प्रश्न
    • गोपनीयता, नियम एवं शर्तें-
    • कूकी की स्थिति (Cookies)
  • पं. भवनाथ झा का परिचय
  • Contact
  • भुगतान एवं पुस्तक प्राप्ति
  • सनातन धर्म में बहुदेववाद बनाम धार्मिक स्वतंत्रता

  • क्या सनातन धर्म में बदलाव सम्भव नहीं है?

  • जॉन मुइर की ‘मतपरीक्षा’ तथा दयानन्द के ‘सत्यार्थप्रकाश’ का ‘साइड इफैक्ट’

  • छठ का अर्घ्य- पण्डितजी की जरूरत क्यों नहीं?

  • छठि परमेसरीक स्वरूप आ कथा

वाल्मीकि रामायण
Home›वाल्मीकि रामायण›सीताजी के वरदान से होती है हनुमानजी की पूजा

सीताजी के वरदान से होती है हनुमानजी की पूजा

By Bhavanath Jha
August 9, 2020
250
0
Share:
महावीर हनुमानजी

हनुमानजी सीताजी के वरदान से देवता बने। जहाँ हनुमानजी रहते हैं वहाँ उनके स्मरण मात्र से ही खुशहाली छा जाती है।

श्रीराम ने हनुमानजी को चिरंजीवी होने का वरदान देते हुए कहा कि जबतक यह पृथ्वी रहेगी, ये समुद्र रहेंगे तथा पर्वत रहेंगें तब तक महावीर हनुमानजी नित्य युवा रहते हुए जीवित रहेंगे।

इसी समय श्रीराम के बगल में बैठी हुई सीताजी ने इससे आगे का आशीर्वाद दे डाला कि हनुमानजी देवता के रूप में पूजित होंगे। जहाँ हनुमानजी का स्मरण किया जायेगा, वहाँ पेड़ों पर अमृत के समान फल लगेंगे, स्वच्छ जल का प्रवाह बहता रहेगा।

यह प्रसंग वाल्मीकीय रामायण में है।

यदि हम गीताप्रेस गोरखपुर से प्रकाशित पुस्तक में ढूढेंगे, तो कही भी श्रीराम तथा सीताजी के द्वारा हनुमानजीको वर देने का प्रसंग नहीं है। वास्तव में यह प्रसंग पूर्वोत्तर भारत के वाल्मीकीय-रामायण के युद्धकाण्ड के अंत में आया है।

लाहौर संस्करण (पश्चिमोत्तर भारत का पाठ) में भी यह प्रसंग काश्मीर के पाठ से लेकर प्रकाशित है। लेकिन गीताप्रेस के पाठ में छोड़ दिया गया है।

मुंबई संस्करण (गीता प्रेस) के पाठ में प्रसंग है कि सबका सत्कार करते समय राम ने एक हार सीताजी को भी दिया। सीता ने अपने गले से उस हार को उतार कर हनुमानजी को दे दिया, जिसे पहनने के साथ ही हनुमानजी में तेज, धैर्य, यश, कुशलता, सामर्थ्य, विनय, नीति, पौरुष, वीरता और बुद्धि समाहित हो गयी

तेजो धृतिर्यशो दाक्ष्यं सामर्थ्यं विनयो नयः।

पौरुषं विक्रमो बुद्धिर्यस्मिन्नेतानि नित्यशः।।

युद्धकाण्ड, 128, 82

यहाँ अतिथियों का सत्कार करते समय राम द्वारा सीता को भी हार पहनाना और वस्त्र देना खटकता है।

लेकिन दूसरे पाठ में राम के द्वारा देने की बात नहीं है।

वाल्मीकि-रामायण का सबसे पुराना रूप है, पूर्वोत्तर भारत का पाठ, जो नेपाल, बंगाल, आसाम तथा उड़ीसा में है। जब गोरैशियो के द्वारा सम्पादित होकर “Ramayana : poema indiano di Valmici. [Texte imprimé]” पेरिस से प्रकाशित है। लेकिन हिन्दी में अनुवाद नहीं होने का कारण प्रचलित नहीं है। इसका हिन्दी अनुवाद होना चाहिए।

वाल्मीकि रामायण का पूर्वोत्तर भारत का पाठ
गैस्पेयर गोरेशियो के द्वारा संपादित संस्करण

गोरैसियो के द्वारा सम्पादित संस्करण के 112वें सर्ग के अंत में यह प्रसंग आया है-

प्रस्थितं तु हनूमन्तमुवाच रघुनन्दनः।
हनूमंस्त्वं मया नाति सत्कृतो हरिपुङ्गव।।99।।
तस्माद्वरं वृणीष्वाद्य महत् कर्म कृतं त्वया।

हनुमानजी जब चलने लगे तो श्रीराम ने कहा- हे हनुमान्, हे कपिश्रेष्ठ, आपने मेरे लिए बहुत काम किया किन्तु मैं आपका बहुत अधिक सत्कार नहीं कर सका। इसलिए वर माँगे।

एवमुक्तोब्रवीद्रामं हर्षबाष्पाकुलेक्षणः।।100।।
यावद्रामकथा देव पृथिव्यां प्रचरिष्यति।
तावद्देहे मम प्राणास्तिष्ठन्तु वरदोसि चेत्।।101।।

श्रीराम के ऐसा कहने पर हर्ष से उनकी इनकी आँखें भर आयीं और उन्होंने कहा- हे देव यदि आप वर देना चाहते हैं तो यही वर दें कि जबतक रामकथा पृथ्वी पर प्रचारित रहेगी तबतक मेरे शरीर में प्राण रहे।

एवं तस्य वचः श्रुत्वा रामो वचनमब्रवीत्।
एवं भवतु भद्रं ते यावद्भूमिर्धरिष्यति।।102।।
पर्वतंश्च समुद्रांश्च तावदायुरवाप्नुहि।।
बलवान् नीरुजश्चैव तरुणो न जरान्वितः।।103।।

हनुमानजी की इस वाणी को सुनकर राम ने कहा- ऐसा ही आपका शुभ होगा। जबतक भूमि पर्वत तथा समुद्र को धारण करती रहेगी तबतक के लिए तुम आयु पाओ। तुम हमेशा बलवान्, नीरोग तथा युवा बने रहेगो तुम्हें कभी बुढ़ापा नहीं होगी।

मैथिल्यपि तदा चैनमुवाच वरमुत्तमम्।
उपस्थास्यन्ति भोगास्त्वां स्वयमेवेह मारुते।।104।।
देवदानवगन्धर्वाःस्तथैवाप्सरसां गणाः।
यत्र तिष्ठसि तत्र त्वां सेविष्यन्ते यथामरम्।।105।।
फलान्यमृतकल्पानि तोयानि विमलानि च।
उत्पत्स्यन्ति यथाकामं स्मरणेन तवानघ।।106।।

सीताजी ने भी उन्हें वर दिया- हे पवनपुत्र, सारे भोग तुम्हारे पास स्वयं ही आ जायेंगे। देवता, दानव, गन्धर्व, अप्सराएँ जिस प्रकार देवताओं को पूजते हैं, उसी प्रकार जहाँ कहीं भी तुम रहेगे, तुम्हारी पूजा करेंगे। तुम्हें जो कोई व्यक्ति स्मरण करेगा, तो उसकी इच्छा के अनुसार पेड़ों पर अमृत के समान फल लगेंगे। उस स्थान के जल निर्मल हो जायेंगे। अर्थात् जो भक्त हनुमानजी का जो व्यक्ति स्मरण करेगें, उन्हें मन मुताबिक फल मिलेगा।

एवमस्त्विति चोक्त्वा स प्रययौ साश्रुलोचनः।
ततो यथागताः सर्वे यथावासं ययुस्तदा।।

ऐसा ही हो- यह कहकर हनुमानजी आँसू भरी आखों से चले गये। तब सारे लोग भी अपने अपने आवास गये।

महावीर हनुमान
महावीर हनुमान्

यह प्रसंग है हनुमानजी को देवता के रूप में पूजित होने का वरदान। श्रीराम ने हनुमानजी को चिरंजीवी बनाया तो सीता ने उन्हें देवता बना दिया।

आज भी सीताजी से वर पाकर हनुमानजी देवता हैं। जबतक यह धरती रहेगी, ये पर्वत और समुद्र रहेंगे तब तक हनुमानजी देवता बने मन्दिरों में पूजित होंगे।

महावीरो हनूमान् विजयतेतराम्।

वाल्मीकि रामायण, युद्धकाण्ड, सर्ग 112, पृ. 587
वाल्मीकि रामायण, युद्धकाण्ड, सर्ग 112, पृ. 588
TagsBajarangabaliHanumanHinduismMahavir
Previous Article

वाल्मीकि रामायण का आलोचनात्मक संस्करण

Next Article

मैथिली लोकगीतों में नारी

0
Shares
  • 0
  • +
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Bhavanath Jha

मिथिला आ मैथिलीक लेल सतत प्रयासरत

Related articles More from author

  • Sanatana religion
    कंटक-शोधनलोक-वेद

    Hinduism versus Sanatana Dharma : Which of the two words is correct?

    May 10, 2022
    By Bhavanath Jha
  • Akbar's view on Hinduism
    इतिहास

    विश्वनाथ मन्दिर के बारे में अकबर का वह भाषण (1829 में प्रकाशित जहाँगीरनामा से), जो छुपा दिया गया

    September 12, 2021
    By Bhavanath Jha
  • वाल्मीकि रामायण

    वाल्मीकि रामायण का सबसे पुराना प्रकाशन

    August 6, 2020
    By Bhavanath Jha
  • इतिहासकंटक-शोधनवाल्मीकि रामायण

    शंका- समाधान : की सीता मेनकासँ उत्पन्न छलीह अथवा मेनका सन दिव्य कन्या छलीह?

    May 5, 2022
    By Bhavanath Jha
  • Kumbhakarna sleeping
    वाल्मीकि रामायण

    कुम्भकर्ण किसके शाप से छह महीना सोता रहता था?

    December 29, 2021
    By Bhavanath Jha
  • वाल्मीकि रामायण का लाहौर संस्करण
    वाल्मीकि रामायण

    वाल्मीकि रामायण का पश्चिम-उत्तर भारत का पाठ

    August 6, 2020
    By Bhavanath Jha

Leave a reply Cancel reply

अहाँकें इहो नीक लागत

  • Mithila manuscript
    इतिहास

    A Text From Rudrayamala as the Source of the History of Mithila

  • इतिहास

    दरभंगा क महाराज रुद्रसिंह क काल मे तिरहुत भारत क सभसँ धनी राज्य

  • Mithila a nation in European Record
    इतिहास

    सन् 1822 ई. में मिथिलाकें एकटा राष्ट्र कहल गेल अछि आ आइ राज्यो बनवा पर आफद!

  • Maharaj Lakshmishwar Singh
    इतिहास

    दो कहानियाँ, महाराज लक्ष्मीश्वर सिंह की

  • Lalkrishna Advani on Maithili language
    इतिहासधरोहरमैथिली साहित्य

    मैथिली आ अंगिका पर लालकृष्ण आडवानी की बाजल रहथि

कॉपीराइट की स्थिति

इस साइट का सर्वाधिकार पं. भवनाथ झा के पास सुरक्षित है। नियम एवं शर्तें लागू

सम्पर्क-

भवनाथ झा, Email: bhavanathjha@gmail.com whatsApp: 9430676240

शैक्षणिक उद्देश्य से कापीराइट की स्थिति

एहि वेबसाइटक सामग्रीक सर्वाधिकार पं. भवनाथ झा लग सुरक्षित अछि। शैक्षिक उद्देश्य सँ सन्दर्भ सहित उद्धरणक अतिरिक्त एकर कोनो सामग्रीक पुनरुत्पादन नहिं करी। जँ कतहु शैक्षिक उद्देश्यसँ सामग्री लेल जाइत अछि तँ ओहि वेबपृष्ठक URL सहित देल जा सकैत अछि।

  • उद्देश्य
  • ई-प्रकाशन
  • लोक-वेद
  • इतिहास
  • मिथिलाक्षर
  • संस्कृत भाषा-शिक्षा
  • वैधानिक
  • पं. भवनाथ झा का परिचय
  • Contact
  • भुगतान एवं पुस्तक प्राप्ति
Copyright: Bhavanath Jha- All rights Reserved, 2021